De wettelijke samenwoning tot stand brengen kan vrij eenvoudig gebeuren. U legt gewoon samen met uw partner een verklaring van wettelijke samenwoning af, voor de ambtenaar van de burgerlijke stand van de plaats waar de gezinswoning gelegen is.
Eens u wettelijk samenwoont zal u genieten van bepaalde rechten en plichten waarin de wet voorziet. Zo bijvoorbeeld zal de gezinswoning niet zomaar verkocht of verhuurd mogen worden door uw partner, ook al is hij de exclusieve eigenaar ervan. Ook zullen beide partners moeten bijdragen in de samenlevingskosten naargelang hun mogelijkheden. De wet voorziet bovendien in een beperkt erfrecht voor wettelijk samenwonenden.
Wat het vermogen van de wettelijk samenwonende partners betreft, heeft de wetgever voorzien in een stelsel van scheiding van goederen. Elke partner wordt dus beschouwd als eigenaar van zijn eigen goederen en inkomsten. Indien er toch goederen door de twee partners tesamen zouden worden aangekocht, zijn ze beiden mede-eigenaar van het onverdeelde goed.
Andere of bijkomende regelingen kunnen door de partners verder uitgewerkt worden in een samenlevingscontract, dit is een akte die moet worden opgemaakt ten overstaan van een notaris.
Zoals gezegd is het vrij eenvoudig om de wettelijke samenwoning te doen ontstaan. Dit brengt tevens met zich mee dat een wettelijke samenwoning ook makkelijk kan beëindigd worden. Het is immers voldoende dat één van de partners zich opnieuw naar de ambtenaar van de burgerlijke stand begeeft en een verklaring van beëindiging aflegt. Wettelijk samenwonenden kunnen dus vrij gemakkelijk uit elkaar gaan, terwijl men bij een huwelijk de weg van de echtscheiding dient te volgen. Ook komt automatisch een einde aan de wettelijke samenwoning als één van de partners trouwt of komt te overlijden.